گفتگو با اکبر القراء جهان 'استاد مصطفی اسماعیل'

استاد «مصطفی اسماعیل» یکی از نوابغ فن تلاوت قرآن کریم و از مشاهیر بزرگ عالم قرائت است و در میان تمامی قاریان مصری که تا کنون قرائت آن‌ها را شنیده‌ایم، فنی‌ترین قاری قرآن کریم است و از سبکی بسیار بدیع و زیبا در تلاوت برخوردار است.

جایگاه رفیع این استاد در میان قاریان سبب شده که وی را «اکبر القراء» یعنی بزرگ‌ترین قاری لقب دهند، لقبی که بدون شک برازنده استاد مصطفی اسماعیل است که با این که بیش از دو دهه از درگذشت این استاد و به میدان آمدن قاریان دیگر می‌گذرد، باز هم کسی در اکبر القراء بودن مصطفی اسماعیل، شک نمی‌کند.
مصطفی اسماعیل: پس از انتقالم به قصر و تعیین شدنم به عنوان قاری رسمی حکومت مصر، به عنوان قاری الازهر نیز برگزیده شدم، سپس در سال 1948 به عنوان قاری رادیو قرآن انتخاب شدم و این انتخاب بر خلاف روش معمول آن زمان بود زیرا هیچ قاری قبل از آن‌که چند سالی را در رادیو به قرائت قرآن نپردازد به عنوان قاری الازهر انتخاب نمی‌کردند.

مصاحبه زیر، خلاصه‌ای است از سخنان شیخ مصطفی اسماعیل در مراسم تکریمی که رادیو قرآن مصر در زمان حیاتش برای وی برگزار نمود:
در ابتدای این مراسم رئیس رادیو قرآن مصر با تجلیل از شخصیت شیخ مصطفی اسماعیل گفت: امیدواریم بتوانیم با نشر قرائات استاد اسماعیل نسل‌هایی را طبق قرائت و احساس والای او پرورش دهیم. وی شیخ مصطفی اسماعیل را «امیر‌القراء» عصر خویش خواند و بیان‌کرد قاریان مأمور نشر قرآن در سراسر جهان و حتی فراتر از آن در آسمان‌ها هستند و آنان با صدای خویش در دل مخاطبان نفوذ می‌کنند. مصطفی اسماعیل را خانواده‌اش به حق (مصطفی) نامیده چرا که خداوند وی را برگزید و قاری برجسته‌ای ساخت که کم‌تر کسی در
مقام قرائت هم‌پایه وی شد.
مصطفی اسماعیل در ابتدا با تشکر از کسانی که وی را تکریم نمودند گفت: من هیچ وقت خود را برتر از دیگران ندانسته و موهبت قرائت قرآن کریم را خداوند منت نهاده و به من بخشیده است. وی خطاب به کسانی که مراسم تکریم را برپا نموده‌اند گفت: پرداختن به هیچ امری بالاتر از پرداختن به امر قرآن و اهل قرآن نیست.
از ابتدای مسیر نورانی و همراهی خویش با آیات الهی بگوئید؟
مصطفی اسماعیل: در سال 1905 در روستای «میت غزال» از توابع شهر «طنطا» استان غربی جمهوری مصر متولد شدم. در ابتدا قرآن و به قولی ابجد قرآن را در مکتب «شیخ عبدالرحمن» آموختم. سپس به مکتب «شیخ عبدالناهی» رفتم و دلیل این جابه‌جایی، نزدیک بودن مکتب شیخ عبدالناهی به منزل ما بود و قرآن را نزد ایشان به صورت کامل حفظ نموده و پس از حفظ قرآن، تجوید آن را نیز آموختم. در ادامه مصطفی اسماعیل با ذکر خاطرات خویش گفت: جد من حق بزرگی بر گردنم دارد، وی خیلی چیزها را به من آموخت و تشویق وی باعث گام برداشتن من در مسیر قرآن شد..
قاری قرآن باید علم به نغمه‌ها و مقامات قرائت قرآن را در مرحله بعد از علم به حروف و تجوید قرار‌ دهد.
- در چند سالگی قرآن را حفظ نمودید و به تجوید روی آوردید؟
مصطفی اسماعیل: در سن 12 سالگی قرآن را حفظ و قرائت قرآن رابه صورت تجویدی از 12 سالگی آغاز کردم.
- نزد چه کسی تجوید قرآن را آموختید؟
مصطفی اسماعیل: علمای قرآن «میت الغزال» قرآن را به بهترین وجه تعلیم می‌دادند و در این امر غنای روستای میت الغزال مرا از مهاجرت به شهر برای تعلیم قرآن بی‌نیاز می کرد. «شیخ عبدالحمید النجار» استاد اول من توصیه‌کرد برای تعلیم قرآن نزد «شیخ


ادریس» که از علمای برجسته در زمینه قرآن بودند بروم و من بنا به توصیه ایشان، به مذاکره قرآن با این شیخ پرداختم.
وفات «حسین پاشا القصبی» در «استانبول» که از تجار معروف مصر بود از جمله دلایل معروف شدن من بود زیرا در مجلس وی به قرائت قرآن دعوت شدم و قرائت من در این مراسم سه روز به طول انجامید و در این مجلس وفات، شخصیت‌ها و گردهمایی زیادی حضور داشتند و همین امر باعث شهرت من در شهرها و استان‌های دیگر شد. من برای قرائت قرآن در مراسم مختلف پاداش می‌گرفتم . از خصوصیت مردم برجسته آن زمان این بود که برای تکریم قاریان قرآن مسجدی به وی پاداش می‌دادند و این امری معمول بین قراء بزرگ آن زمان به شمار می‌آمد.
- اولین باری که «شیخ محمد رفعت» را ملاقات نمودید کی بود؟
 مصطفی اسماعیل: در مجلس ختم یکی از دوستان مشترک‌مان شیخ محمد رفعت را ملاقات نمودم، پس از قرائت ایشان، من به قرائت قرآن پرداختم، وی که از تلاوت من خوش‌شان آمده بود تقاضا کردند که قرائت قرآن را تا زمانی که ایشان دستور ندهند متوقف نسازم. این تقاضای ایشان بر اعتماد به نفسمن افزود و پس از اتمام قرائت به من تبریک و در نصیحتی به من گفتند: اگر می خواهی قاری بزرگ و صاحب سبکی شوی، مراحل تجوید قرآن را نزد شیخ بزرگی از مشایخ جامع احمدی، اعاده نما. شیخ به من گفت: خداوند به تو موهبتی بخشیده که به فرد دیگری نداده است، علاوه برآن‌که تو از کسی تقلید نمی‌کنی و دارای صدایی زیبا و مسلط به موسیقی هستی بدون آنکه آن را به صورت آکادمیک بیاموزی. و من بنا به توصیه شیخ محمد رفعت به نزد مشایخ جامع احمدی رفتم این اولین ملاقات من با شیخ محمد رفعت بود. در آن زمان در گروهی به‌نام «رابطه القراء» که سه چهارم قراء آن زمان مصر، در این گروه عضویت داشتند، عضو شدم و در حقیقت خود را فرد کوچکی میان آن همه قاری بزرگ می‌دیدم که مرا به نحوی بسیار خوب میان خود پذیرا شدند.

روزی در جامع «الحسین» مشغول قرائت بودم که از قضا «ملک فاروق» قرائت مرا از رادیو شنید و پس از شنیدن تلاوتم، برای قرائت قرآن در قصر دعوت شدم. پس از این شهرت جهانی من آغاز شد و مردم مرا از سراسر مصر و جهان اسلام برای تلاوت قرآن دعوت نمودند.
- در مورد نحوه ورود خود به رادیوی مصر توضیح دهید.
مصطفی اسماعیل: پس از انتقالم به قصر و تعیین شدنم به عنوان قاری رسمی حکومت مصر، به عنوان قاری الازهر نیز برگزیده شدم، سپس در
سال 1948 به عنوان قاری رادیو قرآن انتخاب شدم و این انتخاب بر خلاف روش معمول آن زمان بود زیرا هیچ قاری قبل از آن‌که چند سالی را در رادیو به قرائت قرآن نپردازد به عنوان قاری الازهر انتخاب نمی‌کردند.
- از قراء معاصر تلاوت کدام قاری را می‌پسندید؟
مصطفی اسماعیل: من قرائت همه قراء را گوش می‌دهم و هیج تفاوتی میان قراء جوان قائل نمی‌شوم.
مصطفی اسماعیل: تجوید مقدم بر مقامات است
ـ توصیه شما به قراء جوان چیست؟
مصطفی اسماعیل: آنان را به تقوای الهی نصحیت می‌کنم. قاری باید در ابتدا به مخارج حروف و تجوید قرآن تسلط یابد و سپس به صوت ولحن قرآن بپردازد. قراء باید در قرائت قرآن مقدم بر همه چیز، تقوا را برگزینند و تواضع داشته باشند و در راه خود به عنوان خادم و قاری قرآن اخلاص داشته و دعای «اللهم اقبل منی ما اقرئه» همیشه و از صمیم دل بر زبانشان جاری باشد. تأکید می‌کنم که علم به نغمه‌ها و مقامات قرآن را در مرحله بعد از علم به حروف و تجوید قرآن قرار‌دهند. قراء نباید قرائت قرآن را به استهزاء بگیرد، آن‌گونه که رسول خدا (ص) می‌فرماید: «لیس منا من لم یتغن بالقرآن: از ما « مسلمانان ـ نیست، آنکس که قرآن را با لحن موسیقى اش دوست ندارد». قاری، خدمت به قرآن را باید سرلوحه اهدف خویش قراردهد.